Sayıştay’ın çarpıcı raporunda ortaya çıktı: Avrasya Tüneli için “döviz kuru hatalı” iddiası

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın 2020 yılı faaliyetlerine ilişkin Sayıştay’ın denetim raporunda önemli tespitlere yer verildi. Raporda, Avrasya Tüneli garanti ödemelerinde kullanılacak araç geçiş ücretinin ihale şartnamesi doğrultusunda hazırlanan Uygulama Sözleşmesi hükümlerinden açık olarak tespit edilemediği belirtildi. Bu sebeple şirket ile imzalanan İşletme Protokolü’nde hükümler ihdas edildiği, ancak garanti ödemesi hesabında kullanılacak araç geçiş ücretinin tespitine ilişkin İşletme Protokolü’yle getirilen hükmün; Uygulama Sözleşmesi hükmüne uygun olmadığı ileri sürüldü.

Hatalı döviz kuru nedeniyle 2020 yılı şubat – haziran döneminde otomobillerden 4.50 TL, minibüslerden 6.80 TL fazla ücret alındığı, bu şekilde tahsil edilen fazla ücret tutarının 13.1 milyon lira olduğu belirtildi.

Gerek bakanlık ile şirket arasında ayrı bir İşletme Protokolü akdedilmesinin, gerekse de İşletme Protokolü’nde garanti ödemesi hesabında esas alınacak geçiş ücretinin belirlenmesine ilişkin yapılan düzenlemenin mevzuata uygun olmadığı kaydedildi. Rapora göre, Avrasya Tüneli’nde ocak ayında bir önceki yılın geçiş ücreti, Şubat – Haziran döneminde o yıl için belirlenen güncel geçiş ücreti uygulanıyor. Yılın ilk yarısında döviz kurundaki artış yüzde 5’i aşarsa Temmuz – Aralık döneminde ise güncel döviz kuru üzerinden hesaplanan geçiş ücreti uygulanıyor. Vatandaşlar, bu ücretler üzerinden ödeme yapıyor.

Habertürk’ten Ahmet Kıvanç’ın haberine göre, Sayıştay raporunda, ihale şartnamesine uygun hazırlanan Uygulama Sözleşmesi’nde garanti ödemesinin “o yıl için geçerli olan araç geçiş ücreti” üzerinden yapılacağının belirtilmesine karşın, yılın tamamına ait araç garanti bedelinin döviz kurlarındaki artışı da yansıtacak şekilde belirlenen ücret üzerinden yapıldığı, bunun Uygulama Sözleşmesi’ne aykırı olduğu belirtildi.

“2020 YILINDA 456.3 MİLYON TL YERİNE 494.2 MİLYON TL GARANTİ ÖDEMESİ YAPILDI”

Rapora göre, 2020 yılında 25 milyon 376 bin araç garantisine karşılık geçen araç sayısı 12 milyon 609 binde kalınca İşletme Protokolü’ndeki hüküm çerçevesinde, yani döviz kurlarındaki artışı da yansıtacak şekilde belirlenen ücret üzerinden şirkete toplam 494.2 milyon lira garanti ödemesi yapıldı. Raporda, yıl boyu uygulanan üç ayrı dönemdeki geçiş ücretleri üzerinden ödeme yapılsaydı garanti ödemesinin 456.3 milyon lirada kalacağı, ikisinin arasında 37.9 milyon lira fark ortaya çıktığı ifade edildi. Raporda, “İhale sonuçlandıktan ve ihale şartnamesi içerisinde yer alan Uygulama Sözleşmesi imzalandıktan sonra işin ödeme şartlarının taraflar arasında imzalanan İşletme Protokolü marifetiyle Görevli Şirket lehine sonuç doğuracak şekilde değiştirilmesi anlamına gelen bu şekilde bir düzenlemenin, ihalenin temel ilkeleri olan rekabet, saydamlık ve eşit muamele ilkelerine aykırılık teşkil ettiği değerlendirilmektedir. Zira, bu durumun ihaleye katılan isteklilerce tekliflerin hazırlanması aşamasında öngörülebilmesi mümkün değildir” denildi.

Raporda, bakanlığın bu iddiaya ilişkin açıklamasına da yer verildi. Bakanlık açıklamasında, izleyen yıldan itibaren bu hususun hakkaniyet ölçüleri çerçevesinde yeniden değerlendirilebileceği ifade edildi.

FAZLADAN 13.1 MİLYON TL ÜCRET ÖDENDİ

Raporda, her yılın başında hesaplanan güncel araç geçiş ücretlerinin belirlenmesinde kullanılan döviz kurlarının, Uygulama Sözleşmesi’ndeki tanımlamaya uygun olmadığının tespit edildiği belirtildi. Uygulama Sözleşmesi’nde geçiş ücretlerinin 2 Ocak’ta yayımlanan döviz kuru üzerinden hesaplanmasının öngörüldüğü, bunun bir önceki yılın son iş gününün kurunun uygulanması anlamına geldiği ifade edildi. İlk yıl da geçiş ücretlerinin 2016 yılının son iş gününe ait döviz kuru üzerinden hesaplandığı kaydedilen raporda, izleyen yıllarda bu uygulamaya son verildiği, 2 Ocak gününe ait kurlar üzerinden hesaplama yapılmaya başlandığı ifade edildi. Rapora göre, ilk yıldaki uygulama aynen devam etseydi 2020 yılında otomobillerden yılın ilk ve ikinci yarısında KDV dahil sırasıyla 31.90 TL ve 41.90 TL geçiş ücreti alınacaktı. Ancak, geçiş ücreti sırasıyla 36.40 TL ve 41.80 TL olarak hesaplandı ve bakanlığın isteği doğrultusunda yılın tamamında 36.40 TL’lik geçiş ücreti uygulandı. Raporda, şöyle denildi:

“Güncel geçiş ücretleri hesap edilirken Uygulama Sözleşmesi’nin döviz kurlarına ilişkin hükmünün hatalı yorumlanması sonucu 01.02.2020-30.06.2020 tarihleri arası dönemde tüneli kullanan otomobil sınıfındaki araçlardan Görevli Şirket tarafından her bir geçiş için KDV dâhil 4,50 TL (minibüs sınıfı araçlar için 6,80 TL) fazla tahsilat yapılması sonucunu doğurmuştur.

2020 yılının belirtilen beş aylık işletme döneminde taraflarca mutabık kalınan ödemeli geçiş yapan otomobil sayısının 2.873.737 adet ve minibüs sınıfı araç sayısının ise 186.674 adet olduğu dikkate alındığında, güncel geçiş ücretleri hesap edilirken döviz kurunun hatalı alınması neticesinde belirtilen dönem için tünelden ücretli geçiş yapan araçlardan KDV hariç toplam 13.130.792,12 TL fazla tahsilat yapılmasına sebebiyet verilmiştir.”

KAMU PERSONELİNİN SEYAHAT HARCAMASINI ŞİRKETLER KARŞILADI

Raporda yer alan diğer bazı tespitler de şöyle:

• Avrasya Tüneli’nden kaçak geçiş yapan araçlar için işletmeci şirkete 2016 yılından 2020 yılsonuna kadar 26.8 milyon lira ödeme yapıldı. Yap işlet devret ile yapılan diğer köprü ve otoyollarda böyle bir uygulama bulunmadığı belirtildi.
• Kamu İhale Kanunu’nun 21/b maddesi uyarınca doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi durumlarda ihale yapılmaksızın pazarlık usulüyle mal ve hizmet alımı yapılabiliyor. Ancak, bu şartlar oluşmadığı halde 2020 yılında 19.75 milyar lira tutarında yapım işi için pazarlık usulü ihaleye çıkıldı.
• Mal ve hizmet alımı ihalesini kazanan şirketlere ihale ile ilgisi olmadığı halde 10’u lüks sınıfında olmak üzere 70 araç, 8 minibüs, 220 masaüstü bilgisayar, 150 dizüstü bilgisayar, 160 tablet, 230 cep telefonu aldırıldı.
• Devlet görevlilerinin yurt içi ve yurt dışı görevlerinde kanun kapsamında harcırah ödenmesine karşın, bazı kamu personelinin yurt içi ve yurt dışı seyahatlerinde her türlü iaşe, ibate ve ulaşım giderlerinin ilgili şirketçe karşılanacağına dair ihale sözleşmelerine hüküm konuldu.
• Bayburt – Gümüşhane Havalimanı’nın altyapı işleri 174.7 milyon liraya ihale edildi. İhaleyi üstlenen firmalar işin tamamını değil sadece bir kısmını taşeronlara devredebilirken, söz konusu şirketin ihale konusu işin tamamını 156.9 milyon lira bedelle taşerona devretmesine bakanlıkça onay verildiği belirtildi.