Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), kamuoyunda "yıpranma hakkı" olarak bilinen ve bazı meslek gruplarına erken emeklilik imkanı tanıyan fiili hizmet süresi zammı uygulamasında önemli bir değişikliğe gitti. Yayımlanan duyuru ile bazı meslek kodlarına kısıtlama getirileceği açıklandı. Bu durum, "Yıpranma hakkı bazı çalışanlar için kalktı mı?" sorusunu gündeme getirdi. Habertürk yazarı Ahmet Kıvanç'ın köşe yazısında detayları paylaştığı bu yeni uygulamanın ne anlama geldiğini ve kimleri etkileyeceğini inceleyeceğiz.
Yıpranma Hakkı Nedir ve Kimler Yararlanıyor?
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda belirtilen ağır ve tehlikeli işlerde çalışanların prim günlerine eklemeler yapılıyor. Bu uygulamaya "fiili hizmet süresi zammı" deniyor ve halk arasında "yıpranma hakkı" olarak biliniyor. 2008 yılından sonra eklenen bu prim günleri, emekli maaşlarını artırırken bazı meslek gruplarına erken emeklilik imkanı da sağlıyor.
Çalışılan her 360 güne karşılık 60 gün eklenen meslekler:
- Kurşun ve arsenik işleri
- Cam fabrika ve atölyeleri
- Çimento fabrikaları
- Kok fabrikaları ve termik santraller
- Alüminyum fabrikaları
- Döküm fabrikaları
- İtfaiye ve yangın söndürme işleri
- İnsan sağlığına ilişkin işler
Çalışılan her 360 güne karşılık 90 gün eklenen meslekler:
- Cıva üretimi işleri sanayii
- Demir ve çelik fabrikaları
- Asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler
- Radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan işler
- Türk Silahlı Kuvvetleri
- Emniyet ve polis mesleği ile Milli İstihbarat Teşkilatı
- Basın ve gazetecilik mesleği
- TRT
- Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar
- Ceza infaz kurumu çalışanları
Yer altı işlerinde çalışanların her 360 günlük çalışma sürelerine ise 180 gün ekleniyor.
SGK'nın Yeni Meslek Kodu Kısıtlaması Ne Anlama Geliyor?
Kanunda belirtilen kurallarda herhangi bir değişiklik olmamasına rağmen, uygulamada bazı sorunlar yaşanıyor. SGK, yaptığı duyuruda, bazı meslek kodlarının fiili hizmet süresi zammına (FHSZ) tabi çalışma sayılamayacak ve işin risklerine maruz kalmayacak nitelikte olduğunu tespit etti. Bu nedenle, Nisan 2025 dönemine ait hizmet bildirimlerinden itibaren, kısıtlanan meslek kodlarından FHSZ'ye tabi hizmet bildirimi yapılamayacak. İşverenler, hatalı meslek kodu bildirimlerini düzelterek, çalışanların fiilen yaptıkları işe uygun meslek kodlarını bildirmek zorunda kalacaklar.
Eğer çalışan, FHSZ'ye tabi bir işte çalışmasına rağmen meslek kodu kısıtlaması nedeniyle hizmet bildirimi yapılamıyorsa, işverenler bağlı bulundukları sosyal güvenlik merkezlerine başvurarak durumu belgelendirecekler. Yapılacak inceleme sonucunda FHSZ'ye tabi çalışması olduğu ispatlanan kişiler için tanımlama yapılarak hizmet bildirimi yapılması sağlanacak.
Neden Meslek Kodu Kısıtlamasına Gidildi?
Kısıtlanan meslek kodları listesi oldukça uzun. Bu meslek kodlarında çalışanlar zaten FHSZ kapsamında değildi. Ancak, gerçekte FHSZ kapsamında olduğu halde bildirimleri kısıtlanan meslek kodlarından yapılanlar olduğu tespit edildi. Örneğin, yangın söndürme işinde çalışan bir itfaiye şoförü FHSZ kapsamında yer alırken, vasıta sürücüsü meslek kodundan bildirilirse sistem hata verecek ve doğru meslek kodunun girilmesi istenecek.
Kanun, FHSZ'den yararlanabilmek için fiilen kanunda düzenlenen işte çalışılmasını şart koşuyor. Örneğin, döküm fabrikası FHSZ kapsamında olsa da, burada çalışan herkes bu haktan yararlanamıyor. Sadece döküm kalıp ve maçalarının yapılması, döküm şarjının hazırlanması ve her çeşit maden eritme fırınlarının döküme hazır duruma getirilmesi gibi işlerde fiilen çalışanlar yıpranma hakkından yararlanabiliyor.
SGK'nın bu yeni düzenlemesi, erken emeklilik hayali kuran bazı çalışanlar için belirsizlik yaratırken, uygulamanın detayları ve etkileri önümüzdeki günlerde daha net anlaşılacak. İşverenlerin ve çalışanların bu süreçte dikkatli olması ve gerekli düzenlemeleri yapması büyük önem taşıyor.
