Omicron varyantı taraması yeterli mi, sağlık uzmanları ne diyor?

Türkiye’de Omicron varyantı taraması Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’ne bağlı 17 laboratuvarda yapılıyor. Ancak uzmanlara göre, sadece Sağlık Bakanlığı bünyesinde gerçekleştirilen bu taramalar, koronavirüsün son varyantının Türkiye’de ne kadar yaygın olduğunu tespit edebilmek için yeterli değil.

Sağlık Bakanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre, 1 Aralık’tan bu yana gen sekansı yapılarak sisteme girilen 3 bin 344 örneğin 42’sinde Omicron varyantı tespit edildi.

İstanbul’da 30, İzmir’de 6, Kütahya ve Isparta’da 2, Diyarbakır ve Şırnak’ta 1 Omicron varyantı görüldü.

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, “Kalabalık illerimizde görülen yeni vakaların yüzde 10’dan fazlası artık Omicron kaynaklı” dedi.

‘Virüs gen analizleri binde 7 düzeyinde’

BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlara göre ise Türkiye’de Omicron varyantının yaygınlığını tespit etmek için yapılan taramalar yeterli değil.

Halk Sağlığı Uzmanı ve TTB Pandemi Çalışma Grubu üyesi Doktor Nasır Nesanır, “Pozitif çıkan vakaların en az yüzde 10’unda varyant analizi yapmamız gerekiyor ancak bu oran Türkiye’de binde 7 düzeyinde” diyor.

Yani Türkiye’de her 1000 pozitif vakanın sadece yedisinde Omicron taraması gerçekleştiriyor.

Aynı oran İngiltere’de yüzde 20, Hollanda ve Danimarka’da ise yüzde 40 seviyesinde.

Uzmanlar, bu seviyede “yetersiz” bir taramayla Türkiye’de Omicron varyantının ne kadar yaygın olduğunun tespit edilemeyeceğini söylüyor.

Sağlık Bakanlığı’nın son açıklamasında, 8 Aralık’tan itibaren tarama yapılan 150 bin örnek arasında, “Omicron varyantı olduğu düşünülen örneklerin” gen sekanslaması yapılmak üzere Ulusal Viroloji Laboratuvarı’nda incelemeye alındığı söyleniyor.

Fakat açıklamada, 8 Aralık’tan itibaren taranan 150 bin PCR pozitif örnek arasında kaç tanesinin “Omicron varyantı olduğu düşünülen örnekler” olduğu için gen sekanslamasına alındığı bilgisi yer almıyor.

Öte yandan açıklamada, 1 Aralık 2021 tarihinden itibaren sekansı yapılarak sisteme girilen örnek sayısı 3 bin 344 olduğu belirtiliyor.

1 Aralık’tan bu yana Türkiye’de görülen 569 bin 751 Covid-19 pozitif vakanın 3 bin 344’ünde varyant analizi yapıldığı anlaşılıyor.

Konuyla ilgili BBC Türkçe‘nin ulaştığı Sağlık Bakanlığı ise herhangi bir değerlendirmede bulunmadı.

‘Sekans analizi yapan laboratuvar sayısı mutlaka artırılmalı’

Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, “Varyantı tespit edebilmek için yapılan sekans analizleri Türkiye’de çok yetersiz. Bu bizim için en önemli sorun” diyor.

Ertuğrul, Sağlık Bakanlığı’na bağlı birkaç laboratuvarın yaygın tarama yapmaya yetmeyeceğini belirtiyor:

“Omicron’u tespit edebilmek için birçok üniversite laboratuvarında ve hatta bazı özel hastanelerin araştırma laboratuvarında çok rahat bir biçimde sekans analizleri gerçekleştirilebilir.

“Bakanlığın bir an önce bu laboratuvarların çalışmasına onay vermesi gerekiyor. Veriler yine merkezi bir sistemde toplanabilir ama sekans analizi yapan laboratuvar sayısının mutlaka artırılması gerekiyor.

“Bakanlık eğer bunu yapmazsa, kendi elindeki 5-10 laboratuvar ile ancak bu kadar tarama yapabilir. Sonuçta o laboratuvarların da belirli bir kapasitesi var. Ama Türkiye’de bu analizleri yaygın bir biçimde yapabilecek belki yüzlerce laboratuvar var.”

Ertuğrul, Sağlık Bakanlığı’nın diğer laboratuvarların çalışmasına onay vermesinin yanı sıra bu çalışmalar için maddi kaynak da ayırması gerekeceğini söylüyor:

“Üniversite hastanelerinin bu analizleri yapabilmesi için belirli bir bütçeye ihtiyacı var. Ancak devlet finansa ederse gerekli kitleri satın alabilir ve kullanabilirsiniz.

Doktor Nasır Nesanır da varyantın tespit edilebilmesi için yaygın analizlerin gerçekleştirilmesi ve yetkin laboratuvarların kapasitesinin en etkin şekilde kullanılması gerektiğini belirtiyor:

“Bu analizlerin zamanında yapılması; sonuçların ilgili uzmanlık dernekleriyle, toplumla ve tüm taraflarla hızlı paylaşılması, epidemiyolojik ve klinik verilerle eşleştirilmesi, yaygın bulaşma olmadan önlemlerin alınabilmesi için kritiktir.”

‘Şüpheli’ bulunan PCR örnekleri, taramaya gönderiliyor

Türkiye’de varyantların tespitine yönelik yapılan sekans analizleri, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Ulusal Viroloji Referans Laboratuvarlarında gerçekleştiriliyor.

Viroloji Laboratuvarı Sorumlusu Prof. Dr. Gülay Korukluoğlu, PCR testlerinde “şüpheli” bulunan pozitif örneklerin, sekanslama analizi için Ankara’daki Ulusal Viroloji Referans Laboratuvarı’na gönderildiğini söyledi:

“2020’nin Aralık ayından itibaren bir strateji belirleyerek ülkemize giren, dolaşımda bulunan ya da dominant hale geçen varyantları yakından izleme imkanına sahibiz. Ülkemizdeki bütün bölgelerden, tüm illerimizden gelen örnekleri burada teste almaktayız.”

“Varyantları takip etmek üzere, nokta mutasyon dediğimiz yöntemle önce PCR tabanlı bir testle taramaktayız. Daha sonra bu testte pozitif bulunan örnekler, ulusal viroloji sekanslama laboratuvarına gönderiliyor. Tüm genom dizi analizi dediğimiz bir yöntemle de varyantların türü ve tipi tayin ediliyor.”

Peki, PCR pozitif sonuçlar neye göre Omicron için “şüpheli” bulunuyor?

Ertuğrul’a göre, Omicron varyantının yaygın olduğu ülkelerden Türkiye’ye giriş yapan Covid-19 pozitif kişiler, riskli gruplar arasında yer alıyor:

“Büyük olasılıkla en riskli gruptan seçilen viral örnekler, Omicron sekans analizine dahil ediliyordur. Ancak rastgele örneklem alınarak bir tarama yapılıp yapılmadığı konusunda bilgimiz yok, bunlar şeffaf bir şekilde paylaşılmıyor.”

‘Omicron, Delta’dan daha bulaşıcı’

Bilim insanlarına göre Omicron varyantı, Delta ve Beta varyantından çok daha hızlı yayılıyor.

Doktor Nasır Nesanır, Omicron’un Delta varyantından 2-4 kat daha bulaşıcı olduğunu, aşıya direnç gösterdiğini ve tekrar enfeksiyon riskinin deltaya göre 5 kat daha yüksek olduğunu ifade ediyor.

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Omicron varyantına karşı hatırlatma dozunun önem kazandığını vurgulayarak hatırlatma dozunun süresinin 3 aya indirildiğini açıkladı.

Son aşı üzerinden üç ay geç geçmiş kişiler için 6-8 ay beklenmeden hatırlatma dozu tanımlandı.

Bakan Koca, Omicron varyantının toplam vakalar içerisinde belirgin olmasına rağmen hastaneye yatışları ve yoğun bakım ihtiyacını belirgin şekilde artırmadığını ve bu açıdan endişe verici bir durum olmadığını ifade etti:

“Avrupa’da yaşanan örnek ve varyantın hızla bulaşması sebebiyle ülkemizde de varyantın baskın hale gelmesi yakın gelecekte gerçekleşebilecektir. Bu duruma karşı hazırlıklı olmak için hatırlatma dozu aşılarının yapılması Bilim Kurulumuzca tavsiye edilmektedir.”

‘Sekans analizlerinin yaygınlaştırılması gerekiyor’

Türkiye’de son iki yıldır salgın yönetimi, verilerin şeffaf bir biçimde kamuoyu ile paylaşılmadığı gerekçesiyle sıkça eleştirildi.

Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, şeffaf olmayan yönetim anlayışının varyant verileriyle ilgili olduğunu söylüyor:

Pandeminin neredeyse ilk 6 ayında, PCR testlerinin sadece Sağlık Bakanlığı bünyesindeki laboratuvarlarda incelendiğini hatırlatan Ertuğrul, PCR testleri tüm laboratuvarlarda incelenebilmeden Türkiye’de salgının ne aşamada olduğunun bilinmeyeceğini söylüyor:

“PCR analizinin yaygınlaştırılması gerektiği, ancak o zaman salgının boyutunun daha net anlaşılabileceği birçok bilim insanı tarafından söylendi. Bakanlık çok uzun süre sonra PCR analizlerinin yaygınlaşmasına izin verdi.

“O dönem vaka sayılarını tartışırken, ancak araştırır ve yaygın test yaparsanız pozitif vaka tespit edebilirsiniz diyorduk. Şimdi aynı süreci varyantların tespitine ilişkin sekans analizinde de yaşıyoruz.”