Eserleriyle 20. yüzyıl düşünürünün fikirlerini derinden etkileyen Dostoyevski, romanlarının çoğunda insan duygularının derinliğine inmeyi başaran …
Eserleriyle 20. yüzyıl düşünürünün fikirlerini derinden etkileyen Dostoyevski, romanlarının çoğunda insan duygularının derinliğine inmeyi başaran ve bunu etkili bir biçimde eserlerine yansıtan ender yazarlardandı. Düşünce ve sanat deneyimini sürekli olarak geliştiren Dostoyevski; Tanrı’dan, ateizmden, kötülükten, özgürlükten söz eden roman karakterleri yazdı.
Dostoyevski’nin dini inancı, Ortodoks Hristiyan olarak biliniyordu. Dostoyevski’ye göre, insan eylemlerini şekillendiren en önemli unsur Tanrı idi. Peygamber Hz. İsa’nın insanlık için tek yol gösterici olduğuna ve tüm dünyanın kurtuluşu Rus halkının saf imanını kaybetmemesine bağlı olduğuna inanıyordu.
Eserlerinde insanın, Tanrı karşısındaki tutumuna sık sık değinen Dostoyevski, özellikle o dönemde Rus toplumuna hakim olan eşitsizlik, yoksulluk, bencillik ve işkenceye karşı başkaldırı konularını romanlarında işledi.
Dostoyevski’nin siyasi görüşü ise sosyalizmdi.
Rusya’nın 24 Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’yı işgalinin ardından Avrupa’da başlatılan Rus kültür sanat yaptırımlarını eleştiren Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, ‘Dostoyevski’ yerine ‘Dostoviski’ ifadesini kullanması, sosyal medyada gündem oldu. Erdoğan’ın, “Kitap okumuyorum, değişik kitapların özetini okuyorum” sözlerini hatırlatan CHP Milletvekili Veli Ağbaba, “Erdoğan’ın Rusya bilgisi, 5’li çetenin Rusya’da inşaat işlerinden kadar kazandığından fazlası değildir” yorumunda bulundu.
FYODOR DOSTOYEVSKI’NİN HAYAT HİKAYESİ
11 Kasım 1821 tarihinde Rusya’nın başkenti Moskova’da dünyaya geldi. Tam adı Fyodor Mihayloviç Dostoyevski’dir.
6 çocuklu bir ailenin ikinci çocuğudur. Sinirli bir yapıda olan babası, çocuklarını da disiplinli yetiştirdi. Annesi ise temiz kalpli olarak biliniyordu.
İlköğrenimini Moskova’da okudu. 15 yaşındayken annesini kaybettikten sonra Petersburg Mühendislik Okulu’na gitti. Burada öğrenciyken babası hayatını kaybetti. Okulunu bitirdikten sonra asteğmen rütbesiyle St. Petersburg’daki İstihkam Müdürlüğü’nde görevlendirildi. Küçüklüğünden beri yazar olmak isteyen Dostoyevski, 1 yıllık askeri görevini bırakıp yazarlığa başladı.
1846 yılında ‘İnsancıklar’ adlı ilk romanını yazdı. Dönemin ünlü eleştirmeni Belinski’ye romanını göndererek fikir alışverişinde bulundu. Rusya’nın ilk toplumsal romanı sayılan eseri, Rus gerçekçi romanında yeni bir okulun kapılarını açtı.
Bu eserinden sonra belli bir dönem ilgi görmeyen Dostoyevski, maddi sıkıntılar çekmeye başladı. Devlet aleyhinde bir komploya katıldığı iddiası ile tutuklandıktan sonra 8 ay hapishanede kalan Dostoyevski, ‘suç ve ceza’ kavramlarıyla en yoğun şekilde burada karşılaştı. İdam edilmek üzereyken affedildi. Cezası 4 yıl kürek ve 6 yıl hapse dönüştürüldü. 4 yılın sonunda er rütbesi ile kışlaya verildi ve 1859 yılında terhis edildi.
KÜLT ROMANI ‘SUÇ VE CEZA’YI 8 YILDA YAZDI
‘Suç ve Ceza’ adlı eserini 1858 yılında yazmaya başladı. Bu eserinde ahlak kavramını ve siyaseti harmanladı. Bu romanda sadece Rus halkını değil, tüm insanlığı tehdit eden bir kısır döngüden kurtulmanın gerçekleşebileceğini vurguladı. ‘Suç ve Ceza’ adlı en büyük romanını 1866 yılında tamamladı. Kült olan bu romanını ‘Budala’, ‘Ebedi Koca’ ve ‘Ecinniler’ adlı eserleri izledi.
Dostoyevski, 1857 yılında Maria Dmitrievna Isayeva ile evlendi. Isayeva, verem hastalığı nedeniyle hayatını kaybetti. 1867 yılında ise sekreteri Anna Grigoriyevna Snitkina ile evlendi. Çiftin, bir kız çocuğu oldu fakat doğumundan kısa süre sonra yaşamını yitirdi.
Kız çocuğunu kaybettikten sonra büyük bir üzüntü yaşayan Dostoyevski; ‘Delikanlı’, ‘Bir Yazarın Günlüğü’ ve ‘Karamazov Kardeşleri’ yazdı. Bu romanlarından olan ‘Karamazov Kardeşleri’ eserini ölümünden 3 ay önce tamamladı.
Anna Grigoriyevna Snitkina ve Fyodor Mihayloviç Dostoyevski
DOSTOYEVSKI’NİN ÖLÜMÜ
Sara hastalığına yakalanan Fyodor Mihayloviç Dostoyevski, bir kanama sonucu 28 Ocak 1881 tarihinde 59 yaşında hayatını kaybetti. Dostoyevski için 31 Ocak 1881 tarihinde yapılan cenaze töreninde yaklaşık 30 bin kişi tabutunun arkasından yürüdü.
Hristisyan Ortodoks olan Dostoyevski’nin inandığı Tanrı; Rus milliyetçiliği ile harmanlanmış Ortodoks mezhebine ait Tanrı idi ve onun yeryüzündeki temsili olan Hristiyanlık Peygamberi Hz. İsa da insanoğlunun örnek alabileceği tek varlıktı.
Romanlarında karakterlerine sık sık bu görüşüyle örtüşen ifadeler yükleyen Dostoyevski için Hz. İsa’nın geri döneceği tek yer Rusya topraklarıydı ve insanoğlunun kurtuluşu, yeniden arınması bu yolla olacaktı.
DOSTOYEVSKI HANGİ DİNE İNANIYORDU?
Gençliğinde bir dönem tutkuyla desteklediği ve Tanrı düşüncesini yok saymayı gerektiren sosyalist düşüncenin vadettiği eşitlik, özgürlük ve adil toplum düzenini tek başına gerçekleştiremeyeceğini anlayan Dostoyevski için Tanrı fikri olmaksızın bunların gerçekleşmesi olanaksızdı.
Kendi inanç arayışına ilişkin bunaltıcı sorularla boğuştuğunu sık sık ifade eden yazar, ‘Ivan’ karakteri aracılığıyla insanoğlunun Tanrı fikri ile ebedi mücadelesini konu aldı. Akıl yoluyla evrensel uyumun sırrına ulaşmanın mümkün olmadığını, bunun ancak kalp, inanç ve hisler vasıtasıyla başarılabileceğini ise ‘Zosima Dede’ karakteriyle okurlara iletti. Onun Tanrı ve insan arasındaki manevi bağı en güzel ifade ettiği romanlardan biri olan Karamazov Kardeşler’deki şu sözleri bu görüşe güzel bir örnek niteliğindeydi:
“Elde kürek, yüzlerce insan çalışıyor orada toprağın altında. Ah, evet zincire vuracaklar bizi, özgürlüğümüzü alacaklar elimizden, ama o zaman büyük kederimiz. İçinde mutluluğa kavuşacağız, insanın onsuz yaşayamadığı mutluluğa. Tanrı da olacaktır orada, çünkü mutluluğu insana O’ndan başka hiçbir şey veremez…”
DOSTOYEVSKI’NİN ESERLERİ
Romanlar
1846 – İnsancıklar (Bednye lyudi)
1846 – İkiz, Öteki (Dvojnik)
1849 – Netochka Nezvanova (Netochka Nezvanova)
1859 – Stepançikovo Köyü (Selo Stepanchikovo i Ego Obitateli)
1861 – Ezilmiş ve Aşağılanmışlar (Unizhennye i Oskorblennye)
1862 – Ölüler Evinden Anılar (Zapiski Iz Mertvogo Doma)
1864 – Yeraltından Notlar (Zapiski Iz Podpolya)
1866 – Suç ve Ceza (Prestuplenie i Nakazanie)
1867 – Kumarbaz (Igrok)
1869 – Budala (Idiot)
1872 – Ecinniler (Besy)
1875 – Delikanlı (Podrostok)
1881 – Karamazov Kardeşler (Brat’ya Karamazovy)
Kısa Öyküler
1847 – Dokuz Mektupluk Roman (Roman v Devyati Pis’mah)
1847 – Bay Proharçin (Gospodin Prokharchin)
1847 – Ev Sahibesi (Hozyajka)
1848 – Polzunkov (Polzunkov)
1848 – Bir Yufka Yürekli (Slaboe Serdze)
1848 – Kıskanç Koca (Chuzhaya Zhena i Muzh Pod Krovat’yu)
1848 – Chestnyj Vor (Namuslu Bir Hırsız)
1848 – Bir Noel Ağacı Ve Düğün (Elka i Svad’ba)
1848 – Beyaz Geceler (Belye Nochi)
1857 – Küçük Kahraman (Malen’kij Geroj)
1859 – Amcanın Rüyası (Dyadyushkin Son)
1862 – Tatsız Bir Olay (Skvernyj Anekdot)
1865 – Timsah (Krokodil)
1870 – Ebedi Koca (Vechnyj Muzh)
1873 – Bobok (Bobok)
1876 – Uysal Bir Ruh (Krotkaja)
1876 – Köylü Marey (Muzhik Marej)
1876 – Mesih’in Noel ağacı Boy De (Mal’chik u Hrista Na Elke)
1877 – Bir Adamın Düşü (Son Smeshnogo Cheloveka)
Kurgusal Olmayan Eserler
1863 – Yaz İzlenimleri Üzerine Kış Notları
1873-1881 – Bir Yazarın Günlüğü
